भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात अनेक थोर पुरुष आणि स्त्रियांनी आपली आयुष्य वेचली. काहींच्या कथा आपण वारंवार ऐकतो, पण काही असेही होते ज्यांनी जरी शांतपणे काम केलं, तरी त्यांचा प्रभाव क्रांतीपेक्षा कमी नव्हता. डॉ. उषा मेहता ही अशीच एक नाव आहे – एक अशी क्रांतिकारी जीने आवाजाच्या माध्यमातून स्वातंत्र्याला दिशा दिली.डॉ. उषा मेहता यांचा जन्म २५ मार्च १९२० रोजी गुजरातमध्ये झाला. लहानपणापासूनच त्या गांधीजींच्या विचारांनी प्रभावित होत्या. वयाच्या ८व्या वर्षीच त्यांनी “वंदे मातरम्”चा जयघोष करत ब्रिटीश सरकारविरोधात मोर्चा काढला होता. पुढे जाऊन त्या “भारत छोडो आंदोलन १९४२” मध्ये सक्रीय सहभागी झाल्या. ब्रिटिश सरकारने त्या काळात सर्व माध्यमांवर बंदी आणली होती – वृत्तपत्रं बंद, सभा बंद, आणि संपर्काचे सर्व मार्ग कठोरपणे नियंत्रित. अशा वेळी, उषा मेहता यांनी एक धाडसी पाऊल उचललं – त्यांनी गुप्त रेडिओ स्टेशनची स्थापना केली, ज्याचं नाव होतं “कॉंग्रेस रेडिओ”. १९४२ मध्ये सुरू झालेलं हे रेडिओ स्टेशन भूमिगत होतं, जे मुंबईतील वेगवेगळ्या ठिकाणी सतत हलवून प्रसारण केलं जायचं. या रेडिओवरून दररोज गांधीजींचे संदेश, आंदोलनाच्या सूचना, आणि ब्रिटीशांच्या अत्याचारांची माहिती देशभर प्रसारित केली जायची. त्या काळात हे माध्यम क्रांतिकारक आणि जनतेमधील संवादाचा मुख्य दुवा ठरलं.अखेर काही महिन्यांनंतर ब्रिटिश सरकारला हे रेडिओ स्टेशन सापडलं आणि उषा मेहता यांना अटक करण्यात आली. तुरुंगात त्यांच्यावर अनेक प्रकारचे छळ झाले. त्यांना एकांतवासात ठेवण्यात आलं, मानसिक दबाव आणण्यात आला. पण त्यांनी कोणतीही माहिती उघड केली नाही. त्यांची निष्ठा, हिमतीने आणि धैर्याने ब्रिटिश सत्तेला सुद्धा नमवले. १९४७ साली भारत स्वतंत्र झाला आणि त्या नंतर उषा मेहता यांनी शिक्षण पूर्ण केलं व राजकीय विज्ञानात डॉक्टरेट मिळवली. पुढे त्यांना “पद्मविभूषण” या राष्ट्रपदकाने सन्मानित करण्यात आलं.
✨ निष्कर्ष:
डॉ. उषा मेहता यांचं कार्य शौर्याने भरलेलं होतं, जरी त्यात तलवार नसायची तरी त्या आवाजाच्या माध्यमातून संपूर्ण देश जागृत करत होत्या. त्यांचा लढा हा माहिती, माध्यमं आणि निष्ठेचा लढा होता.
आजच्या सोशल मीडिया आणि डिजिटल युगात, उषा मेहता यांचं योगदान आपल्याला एक शिकवण देतं – माहितीचा वापर योग्य मार्गाने केल्यास तोही क्रांतीचं शस्त्र ठरू शकतो.
