कोकणातल्या एका लहानशा गावात लताबाई नावाची वृद्ध महिला राहत होती. वयाच्या साठीनंतरही ती प्रत्येक सकाळी आपल्या घरासमोरील अंगण झाडून ठेवायची, भांडी घासायची, आणि शाळेच्या घंटा वाजेपर्यंत वाट बघायची. का, हे कोणालाच समजायचं नाही.
लताबाईचं शिक्षण लहानपणीच बंद झालं होतं. वयाच्या दहाव्या वर्षीच तिला घरकामासाठी ठेवण्यात आलं आणि पुढे लग्न झालं. पण शिक्षणाविषयीचं तिचं आकर्षण काही कमी झालं नव्हतं.
गावातल्या शाळेच्या मुख्याध्यापकांनी एक दिवस लक्ष दिलं – लताबाई रोज सकाळी शाळेच्या गेटबाहेर उभी असायची. एका कोपऱ्यात बसून ती मुलांचं शिकणं पाहायची, पाटीवरचे अक्षर अभ्यासायची.
“ताई, तुम्ही शाळेत का येता?” त्यांनी विचारलं.
ती हसून म्हणाली, “मी फक्त ऐकते हो. शिकायचं राहून गेलंय, म्हणून मन भरण्यासाठी येते.”
तेव्हा मुख्याध्यापकांच्या डोक्यात कल्पना आली. त्यांनी शिक्षकांना सांगितलं – रोज दहा मिनिटं लताबाईंना शिकवायचं. हळूहळू त्या वर्णमाला ओळखू लागल्या, छोटं वाचन करू लागल्या. काही महिन्यांत त्या स्वतःच आपलं नाव लिहायला लागल्या, बाजारात जाऊन स्वतःच खरेदी करू लागल्या.
गावातलं लोकांचं दृष्टिकोन बदलायला लागलं. आधी हसणारे लोक आता प्रेरणा घ्यायला लागले. काही महिलांनी विचारलं, “आम्हालाही शिकायचंय. आमचंही काहीतरी राहिलंय.”
शाळेत आता दर रविवारी “मूलभूत साक्षरता वर्ग” सुरु झाला. लहान मुलांसोबत आता त्यांचे आईबाबा, आजीआजोबाही अक्षर ओळखायला लागले.
एका वर्षात गाव साक्षरतेच्या यादीत वर आला. जिल्हा परिषदेने शाळेला गौरवले. आणि या सर्वाच्या केंद्रस्थानी होती – लताबाई.
शाळेच्या वर्धापनदिनाच्या दिवशी त्यांना सन्मान देण्यात आला. प्रमुख पाहुण्यांनी विचारलं, “ताई, तुम्ही तर शाळेच्या पायरीवरून शिक्षणाची दिवा पेटवला. कसं वाटतं?”
लताबाई हसून म्हणाल्या, “शिकणं वय पाहत नाही. मी पायरीवर बसून शिकले, पण आता वाटते – माझ्यासारख्या अनेक पायऱ्या वर गेल्या.”
नैतिक:
शिकणं ही एक अशी गोष्ट आहे जी कुठल्याही वयात, कुठल्याही परिस्थितीत सुरू होऊ शकते. एक व्यक्ती बदल घडवू शकते, आणि तोच बदल समाजात क्रांती आणतो.
