१६६० साली शिवाजी महाराज पन्हाळगडावर मोगलांच्या वेढ्यात अडकले होते. महाराजांना सुरक्षित पळवून नेण्यासाठी बाजीप्रभू देशपांडे यांनी पुढाकार घेतला. त्यांनी पावनखिंडीत मोगल सैन्याला रोखून धरण्याची जबाबदारी घेतली.
शिवाजी महाराजांनी अंधारात पन्हाळगड सोडला आणि विशाळगडाकडे निघाले. मोगल सैन्याने पाठलाग केला, पण पावनखिंडीत बाजीप्रभूंनी आपल्या ३०० मावळ्यांसह त्यांना अडवलं. मोगल सैन्य खूप मोठं होतं, पण बाजीप्रभूंनी आपल्या तलवारीच्या जोरावर त्यांना गडबडीत टाकलं.
पावनखिंडीत बाजीप्रभू आणि मावळ्यांनी शत्रूच्या सैन्याला प्रचंड वेळ अडवून ठेवले. अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीतही त्यांनी लढा सुरू ठेवला. शेवटी, विशाळगडावर पोहोचल्याचा तोफेचा आवाज ऐकताच बाजीप्रभूंनी प्राण सोडले.
बाजीप्रभूंच्या त्यागामुळे शिवाजी महाराज सुरक्षितपणे सुटले आणि स्वराज्याचे रक्षण झाले. पावनखिंड ही त्यांच्या बलिदानाचे प्रतीक बनली.
तात्पर्य : संकटांना सामोरे जाण्यासाठी धैर्य आणि जिद्द आवश्यक असते.
