महाडच्या शांत गावात चवदार तळे हे पाण्याचा मुख्य स्रोत होते. जरी ते सार्वजनिक तलाव होते, तरीही अस्पृश्य समाजाला तळ्यातून पाणी घेण्यास बंदी होती. उच्चवर्णीयांच्या व्यवस्थेमुळे अस्पृश्यांना पाणी पिण्यासाठीही अपमान आणि अन्याय सहन करावा लागत असे.
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, एका शांत परंतु दृढनिश्चयी नेत्याने, या अन्यायाला आव्हान देण्याचा निर्धार केला. बाबासाहेबांनी महाड येथे एका मोठ्या सभेचे आयोजन केले. हजारो अस्पृश्य आणि त्यांच्या समर्थकांनी या सभेला हजेरी लावली.
सभेत बाबासाहेबांनी ठामपणे सांगितले,
“पाणी ही प्रत्येक माणसाची गरज आहे. कोणत्याही धर्माने किंवा जातीने पाण्याचा अधिकार हिरावून घेऊ शकत नाही.”
सत्याग्रहाची सुरुवात
त्या दिवशी २० मार्च १९२७ रोजी, सूर्य मध्यावर येताच बाबासाहेबांनी आपले अनुयायी घेऊन चवदार तळ्याच्या दिशेने प्रस्थान केले. प्रत्येकजण मनात एकच विचार घेऊन चालत होता—आम्हाला समानतेचा हक्क आहे!
तळ्याजवळ पोहोचल्यावर बाबासाहेबांनी तलावात हात बुडवला आणि पाण्याचा घोट घेतला. त्यांच्या मागोमाग असंख्य लोकांनी देखील तळ्याचे पाणी घेतले. हा क्षण फक्त पाणी पिण्याचा नव्हता; तो स्वाभिमान, समानता, आणि स्वातंत्र्याचा प्रतीक बनला. परंतु, उच्चवर्णीय समाजाने या सत्याग्रहाला तीव्र विरोध केला. त्यांनी गंगाजल आणून तळे “शुद्ध” केले आणि अस्पृश्यांना पुन्हा तळ्यात जाण्यापासून रोखले. अपमानित करणाऱ्या घोषणा देण्यात आल्या, पण बाबासाहेब आणि त्यांच्या अनुयायांनी शांत राहून याला सामोरे गेले. जरी तळ्याला पुन्हा अस्पृश्यांसाठी बंद करण्यात आले, तरीही महाड सत्याग्रहाने सामाजिक जागृतीचे मोठे आंदोलन उभे केले. लोकांनी आपला आत्मसन्मान जागृत केला आणि भेदभावाविरुद्ध उभे राहण्याचे धैर्य मिळवले.
“पाणी फक्त तहान भागवणारे नाही, ते स्वाभिमानाचे प्रतीक आहे,” बाबासाहेबांच्या या शब्दांनी लाखो लोकांना प्रेरणा दिली.
तात्पर्य: प्रत्येक व्यक्तीला जाती-धर्माच्या आधारावर भेदभाव न करता समान अधिकार असावा.
