खूप वर्षांपूर्वी एका मोठ्या राज्यात एक राजा राज्य करत होता. त्याचं नाव होतं राजा धर्मसेन. तो न्यायप्रिय, दयाळू आणि प्रजेसाठी झटणारा राजा होता. त्याला एक मोठी चिंता होती — आपल्या राज्याचा पुढचा वारस कोण असावा?
राजाचा मुलगा नव्हता. त्यामुळे त्याने ठरवलं की संपूर्ण राज्यात स्पर्धा घेऊन, योग्य असा प्रामाणिक आणि बुद्धिमान वारस निवडायचा. ही बातमी संपूर्ण राज्यात वाऱ्यासारखी पसरली. सर्व तरुणांनी स्पर्धेसाठी तयारी सुरू केली.
राजा म्हणाला,
“मी प्रत्येक पात्र उमेदवाराला एक बीज (बियाणं) देणार आहे. त्याने ते घरी नेऊन त्याचं झाड उगम पावेल तसं वाढवायचं आहे. वर्षभराने सगळे परत येतील आणि ज्याचं झाड सर्वात सुंदर, समृद्ध व उत्तम असेल, त्यालाच मी माझा उत्तराधिकारी ठरवेन.”
बीजाची परीक्षा
राजा सर्व उमेदवारांना एकसारखी बीजं दिली. त्यात एक मुलगा होता — विवेक. तो गरीब कुटुंबातून आला होता, पण अत्यंत प्रामाणिक, हुशार आणि संयमी होता. त्याने ते बीज एका छोट्या कुंडीत पेरलं. दिवस गेले, आठवडे गेले… पण बीज उगवलंच नाही!
विवेकने खत घातलं, पाणी दिलं, सूर्यप्रकाशात ठेवले, तरीही काहीही उगम होत नव्हता. त्याला शंका यायला लागली — “कदाचित बीज खराब असेल.” पण त्याने दुसरं बीज न वापरता, तेच बीज जपून, तसंच ठेवण्याचं ठरवलं.
दुसरीकडे इतर तरुणांनी आपापली कुंडी तयार केली होती. कुणाचं झाड उंच झालं होतं, कुणी सुंदर फुलं फुलवली होती. काहींनी तर दुसरी बीज लावून झाड उगववलं होतं!
परीक्षेचा दिवस
एक वर्ष पूर्ण झालं. सर्व उमेदवार सुंदर झाडं, फुलं आणि कुंड्या घेऊन राजदरबारात पोहोचले. विवेक मात्र फक्त मातीने भरलेली रिकामी कुंडी घेऊन आला. त्याचा चेहरा थोडा उदास होता, पण डोळ्यात प्रामाणिकपणा झळकत होता.
राजा सर्वांची कुंडी पाहत होता — एकाहून एक सुंदर झाडं! पण जेव्हा त्याने विवेककडे पाहिलं, तेव्हा तो थांबला. त्याने विचारलं,
“तू काही लावलंस का नाही? काही उगवलं नाही?”
विवेक शांतपणे म्हणाला,
“महाराज, मी तुमचं दिलेलं बीजच वापरलं. मी सर्व प्रयत्न केले — पाणी, सूर्यप्रकाश, खत — पण ते उगवलं नाही. मी खोटं झाड न लावता, तेच बीज मातीच्या कुंडीत जपून आणलं आहे.”
सत्याचा विजय
राजा उठला आणि मोठ्याने घोषणा केली,
“माझा पुढचा वारस विवेक असेल!”
सर्वांना आश्चर्य वाटलं! इतकी सुंदर झाडं असताना, एक रिकामी कुंडी घेऊन आलेल्या मुलाला राजा का निवडतो?
राजा हसून म्हणाला,
“मी सगळ्यांना उगम न येणारी बीजं दिली होती. ती उगवू शकतच नव्हती. पण सर्वांनी मला फसवलं — दुसरं बीज लावून, खोटं झाड दाखवलं. फक्त विवेकच असा होता ज्याने सत्य आणि प्रामाणिकपणा दाखवला. अशा व्यक्तीच्या हातातच राज्य सुरक्षित राहील.”
राजा पुढे म्हणाला,
“खोटं बोलणं सोपं असतं, पण त्यातून खरं यश मिळत नाही. प्रामाणिकपणा आणि धैर्य हाच खरा खजिना आहे.”
राजदरबारात टाळ्यांचा गजर झाला. विवेकच्या डोळ्यांतून आनंदाश्रू वाहू लागले. त्याने कधी कल्पनाही केली नव्हती की त्याचा सत्यव्रती स्वभाव त्याला राजा बनवेल!
पुढचं यश
विवेक राजा झाल्यानंतर राज्यात सुव्यवस्था, शांती आणि भरभराटी आली. त्याने प्रत्येक निर्णय सत्य, न्याय आणि प्रामाणिकपणावर घेतले. गरीबांसाठी योजना आणल्या, शिक्षणावर भर दिला, आणि सर्व प्रजेवर प्रेम केलं.
प्रजेला असा राजा लाभल्याचा अभिमान होता.
तात्पर्य
खोट्या मार्गावर तात्पुरता फायदा होतो, पण दीर्घकालीन यश फक्त प्रामाणिक लोकांनाच मिळतं.
