🔷 प्रस्तावना
स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर — एक अशा युगपुरुषाचं नाव, ज्यांनी फक्त विचारांनी नाही तर क्रांतीने, लेखणीने, आणि साहसाने भारतमातेच्या स्वातंत्र्याचा मार्ग खुला केला. ते कवी होते, लेखक होते, विचारवंत होते, पण त्याहूनही आधी, ते होते भारतमातेचे सुपुत्र. त्यांच्या जीवनकहाणीचा प्रत्येक क्षण, राष्ट्रभक्तीचा इतिहास आहे.
🔷 बालपण आणि शिक्षण
विनायक सावरकरांचा जन्म २८ मे १८८३ रोजी नाशिकजवळील भगूर गावात झाला. वडील दामोदरपंत आणि आई राधाबाई. लहानपणापासूनच सावरकरांमध्ये असामान्य बुध्दीमत्ता आणि राष्ट्रप्रेम दिसत होतं. लहान वयातच त्यांचा स्वभाव धाडसी आणि स्पष्टवक्ता बनत गेला.
त्यांच्या घरचं वातावरण धार्मिक आणि देशभक्तिपूर्ण होतं. लहान भाऊ गणेश (बाबाराव) यांच्याबरोबर त्यांनी इंग्रजांविरुद्धच्या चळवळीत लवकरच भाग घेतला. १६ व्या वर्षी त्यांनी ‘मित्र मेला’ ही क्रांतिकारी संस्था स्थापन केली.
🔷 क्रांतिकारक चळवळ आणि लंडनचा काळ
१९०५ मध्ये बंगालची फाळणी झाली आणि सावरकरांचा विचार अधिक आक्रमक बनला. पुढे त्यांनी शिक्षणासाठी फर्ग्युसन कॉलेज आणि नंतर वकालतीसाठी लंडन गाठलं. तिथे त्यांनी India House या क्रांतिकारी केंद्रात प्रवेश केला आणि श्यामजी कृष्णवर्मा व मदनलाल धिंग्रा यांच्यासह काम सुरू केलं.
तेथेच त्यांनी लिहिलेलं ‘1857 चे स्वातंत्र्यसमर’ हे पुस्तक इंग्रजांवर वज्राघात ठरलं. हे पुस्तक ब्रिटनमध्ये बंदी घातलं गेलं, पण हे भारतभर गुप्तपणे पोहोचवलं गेलं.
🔷 गुन्हा आणि अटक
१९०९ मध्ये इंग्रज अधिकाऱ्याच्या हत्येसंदर्भात त्यांना अटक करण्यात आली. सावरकरांनी तांब्याची प्लेट फोडून समुद्रात उडी घेतली आणि फ्रेंच समुद्रकिनाऱ्यावर पळून जाण्याचा प्रयत्न केला. पण त्यांना पुन्हा पकडण्यात आलं.
🔷 काळापाणी – अंदमानची शिक्षा
सावरकरांना दोन जन्मठेपेची (५० वर्षे) शिक्षा सुनावण्यात आली. त्यांना अंदमानच्या सेल्युलर जेलमध्ये काळ्या पाण्याची शिक्षा झाली. तिथं त्यांना नारळाचं तेल काढणे, झाडू मारणे, अन्न न मिळणे यासारखी अमानुष वागणूक दिली गेली.
तिथेही त्यांनी शेकडो कविता, लेख मनातल्या मनात रचले आणि भिंतींवर खोदले. त्या शिक्षा फक्त देहाला नव्हे, तर आत्म्यालाही छेद देणाऱ्या होत्या.
🔷 मुक्तता आणि राजकीय जीवन
१९२४ मध्ये अनेक याचिकांनंतर त्यांची सुटका झाली. सुटकेनंतर सावरकरांनी हिंदू समाज संघटीत करण्याचे कार्य हाती घेतले. ते हिंदू महासभेचे अध्यक्ष झाले. त्यांनी सामाजिक सुधारणा, अस्पृश्यता निवारण आणि राष्ट्रहिताची अनेक भाषणं दिली.
🔷 हिंदुत्वाचा विचार
सावरकरांनी हिंदुत्व या शब्दाचा दृष्टीकोन स्पष्ट केला — जो धर्म नव्हे, तर संस्कृती, इतिहास, आणि राष्ट्रभावना आहे. त्यांचं हिंदुत्व हे संकुचित नव्हे, तर सांस्कृतिक ओळखीचं प्रतीक होतं.
🔷 गांधीहत्या आणि बदनामी
गांधीजींच्या हत्येनंतर सावरकरांवर आरोप ठेवले गेले. मात्र कोर्टात कोणताही पुरावा न मिळाल्याने त्यांना निर्दोष ठरवण्यात आलं. तरीसुद्धा अनेक वर्षे त्यांची छबी धूमिल करण्याचा प्रयत्न झाला.
🔷 अंतिम दिवस आणि विरंगुळा
स्वातंत्र्यानंतर सावरकरांचा राष्ट्रजीवनात सक्रिय सहभाग कमी झाला. त्यांनी स्वातंत्र्यलक्ष्मीची पूजा म्हणून १९६६ मध्ये स्वेच्छा समाधी घेतली. २६ फेब्रुवारी १९६६ रोजी हे राष्ट्ररत्न अखेरच्या प्रवासास निघालं.
🔷 वीर सावरकरांचे योगदान
- भारतात पहिलं क्रांतिकारी चळवळ उभी केली
1857 चा उठावयाचे पहिले स्वातंत्र्यसमर म्हणून महत्त्व अधोरेखित केलं- सेल्युलर जेलमध्ये भारतीयांचा आत्मसन्मान जपला
- हिंदू संघटन, सामाजिक सुधारणा, आणि भाषा-शुद्धीचा अविरत प्रयत्न
🔷 समारोप
सावरकर हे फक्त एक व्यक्ती नव्हते, ते एक विचार होते — स्वातंत्र्याचा, स्वाभिमानाचा, आणि राष्ट्रीय एकतेचा. त्यांच्या चरित्रामधून आपण शिकलं पाहिजे की यशस्वी क्रांतीसाठी तलवार आणि विचार, दोन्ही हवे असतात.
